Popularne tagi
Tagi

Historia Europejskiego Centrum Pamięć, Edukacja, Kultura

Europejskie Centrum Pamięć, Edukacja, Kultura (poprzednia nazwa: Europejskie Centrum Edukacyjno-Kulturalne) bierze swój początek z fascynacji muzycznych i uporu jednego człowieka. Człowiekiem tym był dr Albrecht Goetze (1942–2015), niemiecki reżyser teatralny, miłośnik muzyki. Kiedy studiował partyturę Kwartetu na koniec czasu Oliviera Messiaena, znalazł w niej dopisek mówiący o tym, kiedy i gdzie utwór powstał: „Skomponowane w Stalagu VIIIA w Görlitz, Śląsk, w styczniu 1941 r.” Dr Goetze dowiedział się w ten sposób o istnieniu Stalagu VIIIA w Görlitz. Myśl o tym, w jakich okolicznościach powstało ponadczasowe dzieło, nie dawała mu spokoju i dr Goetze w listopadzie 2001 roku wybrał się do Görlitz. Jak wspominał, spotkało go rozczarowanie: nikt nie słyszał tu o Stalagu VIIIA. Dopiero we wschodniej części miasta, która od 1945 r. należy do Polski i nazywa się Zgorzelec, wskazano mu drogę prowadzącą na skraj miasta. Przeżycia, które mu towarzyszyły podczas spaceru po brzozowym lesie z małym cmentarzem, obeliskiem ku czci jeńców i fragmentami zabudowań stalagu, skojarzone z muzyką Messiaena sprawiły, że podjął decyzję o porzuceniu swojego dotychczasowego życia i przeprowadzce z Monachium do Görlitz. Miał też jasno wyznaczony cel: dążył do stworzenia w miejscu, gdzie powstał Kwartet, centrum spotkań i wydarzeń kulturalnych, które wydobyłoby z zapomnienia fakt, że tu powstało wielkie dzieło muzyczne, i że tu przetrzymywano więcej niż sto tysięcy jeńców wojennych, z których ponad dziesięć tysięcy nie przeżyło niewoli. Miejsce to, Meetingpoint Messiaen – jak je nazywał – miało przypominać, że pozbawienie wolności, lęk i niepewność jutra można pokonać dzięki wewnętrznej sile, jaką daje muzyka.

Po polskiej stronie Nysy znalazł sojusznika dla swojego pomysłu w osobie nauczyciela historii Romana Zgłobickiego, dla którego zachowanie pamięci o Stalagu i jego jeńcach, stało się od początku lat 70. ubiegłego wieku treścią życia. Wkrótce doszło do pierwszych spotkań z przedstawicielami samorządów zgorzeleckich, a konkretnie Gminy Zgorzelec, w osobach których dr Goetze zyskał zainteresowanych i życzliwych słuchaczy, a wkrótce partnerów.

W grudniu 2006 roku, również z inicjatywy niestrudzonego w dążeniu do realizacji swojej idei dr. Goetze, w Görlitz powstało stowarzyszenie Meetingpoint Music Messiaen e. V. Albrecht Goetze został jego pierwszym prezesem, a Meetingpoint Music Messiaen e.V. stało się instytucjonalnym partnerem w rozmowach z władzami samorządowymi obu granicznych miast.

Rozmowy te dotyczyły wybudowania na terenie byłego stalagu obiektu upamiętniającego istnienie obozu, a także stwarzającego możliwości współpracy i działań na rzecz integracji społeczeństw obu miast i regionu pogranicza. Planowany obiekt miał przypominać o tragicznej przeszłości, ale też być symbolem wspólnej przyszłości.

 

 

Nakreślenie zakresu zadań, sprecyzowanie problemów, które trzeba rozwiązać wymagało wielu spotkań, rozmów i przemyśleń. Do realizacji przyszłej inwestycji wybrano Fundację Centrum Wspierania Przedsiębiorczości jako sprawną organizację pozarządową, posiadającą już doświadczenie w przeprowadzaniu programów unijnych. Wiadomo było bowiem, że realizacja tej inwestycji będzie niemożliwa bez finansowego wsparcia z funduszy Unii Europejskiej. Fundacja zgodziła się podjąć działania dotyczące możliwości pozyskania i zabezpieczenia koniecznych środków finansowych na realizację inwestycji, opracowania i złożenia wniosku projektowego oraz realizacji projektu.

Kolejne lata to precyzowanie koncepcji architektonicznej dostosowanej do celów, które miało spełniać przyszłe Centrum, poszukiwanie rozwiązań administracyjnych, a także sprzymierzeńców i patronów oraz przygotowywanie wniosku o współfinansowanie budowy Eropejskiego Centrum Edukacyjno-Kulturalnego Zgorzelec – Görlitz ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Polska – Saksonia 2007–2013, a także zabezpieczenia wkładu własnego Fundacji. Było też oczywiste, że cały teren byłego obozu zostanie zachowany jako miejsce pamięci.

Zespół stowarzyszenia Meetingpoint Music Messiaen zaczął organizować międzynarodowe workcampy, podczas których młodzież z kilku krajów prowadziła pod nadzorem naukowców prace wykopaliskowe, znajdując wiele drobnych przedmiotów należących do jeńców, i oczyszczając też przy okazji fragmenty terenu byłego stalagu pod przyszłą budowę.
15 maja 2009 r. Fundacja, wsparta przez zgorzeleckie samorządy, ogłosiła konkurs na opracowanie koncepcji urbanistyczno-architektonicznej i funkcjonalno-użytkowej przyszłego obiektu.

Sąd Konkursowy na posiedzeniu w dniu 24 czerwca 2009 r. w Zgorzelcu, po zapoznaniu się z pracami konkursowymi, dokonał wyboru najlepszej pracy konkursowej i postanowił przyznać pierwszą nagrodę irlandzkiemu architektowi Ruari O’Brienowi prowadzącemu w Dreźnie pracownię „Architektur. Licht. Raumkunst.

We wrześniu 2009 roku Fundacja złożyła wniosek o współfinansowanie projektu, który jednak został wycofany w lutym następnego roku, ponieważ do tego momentu nie znaleziono banku, który zdecydowałby się na kredytowanie kosztów inwestycji. Dzięki staraniom władz Fundacji i życzliwości zgorzeleckich władz samorządowych oraz zrozumieniu wagi projektu dla regionu Gmina Zgorzelec zmieniła plan zagospodarowania przestrzennego i wprowadziła zapisy dające możliwość budowy Centrum na terenach po byłym Stalagu VIIIA. Rada Gminy podjęła uchwałę w sprawie przekazania gruntów Fundacji z przeznaczeniem na budowę Centrum oraz uchwałę w sprawie poręczenia kredytu w formie hipoteki obciążającej grunty gminne. Podobne działania w sprawie poręczenia kredytu podjęła Gmina Miejska Zgorzelec. Zapadła także ostateczna decyzja dotycząca partnerów projektu. 14 lipca 2010 r. podpisano umowę partnerską, zgodnie z którą liderem projektu została Fundacja Centrum Wspierania Przedsiębiorczości w Zgorzelcu, a partnerami: Stowarzyszenie MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN z Görlitz, Gmina Zgorzelec, Gmina Miejska Zgorzelec, Powiat Zgorzelecki, Powiat Görlitz oraz Stowarzyszenie Fundatorów i Sympatyków MEETINGPOINT MUSIC MESSIAEN. Doszło także do podpisania z bankiem umowy o zabezpieczenie środków.
W tym czasie miały miejsce pierwsze prezentacje projektu, m.in. w Warszawie, Berlinie, Brukseli, Dreźnie i Wrocławiu. Pomysł i projekt wzbudzały wszędzie duże zainteresowanie i podziw.
Wniosek został złożony ostatecznie w czerwcu 2011 roku, a w październiku nastąpiło podpisanie umowy o dofinansowanie projektu ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Polska–Saksonia 2007–2013.

W grudniu 2011 r. Fundacja przyjęła (w formie aktu notarialnego) od Gminy Zgorzelec darowiznę nieruchomości niezabudowanej, stanowiącej działki gruntu oznaczone numerami: 305 i 306/1 (Obr.0007, Koźlice, Am-1) o łącznej powierzchni 6,9307 ha. Darowana nieruchomość przeznaczona została na realizację celów statutowych Fundacji w obszarze kultury, z przeznaczeniem pod budowę Europejskiego Centrum Edukacyjno-Kulturalnego.

Rozpoczęcie realizacji projektu uległo jednak dalszemu przesunięciu, wystąpiły bowiem nieporozumienia z architektem, który wygrał konkurs i Fundacja zmuszona była do zmiany koncepcji oraz zlecenia opracowania drugiego programu funkcjonalno-użytkowego. Przyjęto do realizacji wyróżniony w konkursie projekt architekta z Görlitz, Christiana Weise. Wszystkie te wydarzenia doprowadziły do konieczności złożenia aneksu do projektu, w którym zmieniona została koncepcja architektoniczna budowy Centrum, zachowano jednak wszystkie wymogi określone w konkursie.

25 maja 2013 roku podpisano aneks do umowy o dofinansowanie budowy, wartość projektu zatwierdzono na kwotę 3 366 042, 32 euro.

Kolejne kroki to ogłoszenie przetargu na wykonanie dokumentacji technicznej i budowę Centrum. W lipcu 2013 podpisana została umowa z wykonawcą i nastąpiło przekazanie placu budowy. Prace budowlane rozpoczęły się w styczniu 2014 roku, zaś w styczniu 2015 Europejskie Centrum Edukacyjno-Kulturalne Zgorzelec –Görlitz zostało oddane do użytku.
W uroczystości tej nie uczestniczył niestety Albrecht Goetze, ponieważ ze względów zdrowotnych musiał opuścić Görlitz już w 2012 roku.

Poczynając od 2008 roku, 15 stycznia, w wielkim namiocie ustawionym na terenie byłego Stalagu VIIIA odbywały się koncerty upamiętniające pierwsze wykonanie Kwartetu na koniec czasu Oliviera Messiaena. W 2015 roku uroczysty koncert odbył się po raz pierwszy w nowo wybudowanym obiekcie – Europejskim Centrum Edukacyjno-Kulturalnym.

W Centrum znalazły się opracowane przez stowarzyszenie Meetingpoint Music Messiaen pierwsze elementy stałej wystawy informujące o byłym obozie. Centrum stało się także miejscem realizacji wielu działań zbliżających obydwa społeczeństwa, w szczególności młodzież.

Od chwili otwarcia do jesieni 2019 roku Centrum odwiedziło kilkanaście tysięcy gości – słuchacze koncertów, rodziny byłych jeńców z całego świata, turyści zwiedzający region pogranicza, a także setki uczestników spotkań warsztatowych, seminariów i konferencji.

Liczne spotkania i imprezy mogły zostać przeprowadzone dzięki ścisłej współpracy polskich i niemieckich partnerów z lokalnych samorządów oraz merytorycznemu i logistycznemu wsparciu ze strony współpracowników Meetingpoint Music Messiaen. Młodzi członkowie stowarzyszenia wspólnie z małym zespołem z Centrum oprowadzali po terenie Stalagu dziesiątki grup młodzieży i dorosłych z różnych krajów, przybliżając im losy i cierpienie jeńców – żołnierzy wielu narodowości.

Celem Centrum, obok działań edukacyjno-kulturalnych na rzecz kształtowania świadomości regionalnej i wynikających stąd obowiązków, jest kultywowanie w społeczeństwach europejskich, przede wszystkim w polskim i niemieckim, pamięci o byłym niemieckim obozie jenieckim Stalag VIIIA. Poprzez pracę nad pielęgnowaniem pamięci o tym miejscu dążyć się będzie do działania na rzecz upowszechniania i poszanowania historii regionu, a także ostrzegać przed zagrożeniami wynikającymi z nasilającego się w Europie rozwoju ruchów nacjonalistycznych.
Dla podkreślenia znaczenia w działalności Centrum pamięci historycznej związanej ze stalagiem zmieniono jego nazwę na Europejskie Centrum Pamięć, Edukacja, Kultura.

Tekst: Fundacja Pamięć, Edukacja, Kultura